حمل و نقل یکی از اصلی ترین ارکان توسعه اقتصادی در هر کشوری است. سوخت و فرآورده های سوختی نیز چرخ همه صنایع را می چرخانند. لذا حمل و نقل سوخت و فرآورده های سوختی مانند نفت در جهان از جایگاه بسیار با اهمیتی برخوردار است. در این مطلب قصد داریم به بیان انواع روش های حمل و نقل سوخت و مخاطرات آن بپردازیم.
تاریخچه سوخت
نفت، گاز، بنزین، گازوئیل، مشتقات نفتی، میعانات گازی و … را بارها شنیده ایم. از هنگامی که بشر به طور اتفاقی آتش را کشف می کند و کم کم یاد می گیرد چطور آتش را روشن کند به سوخت احتیاج داشته است. کشف نفت به عنوان مهمترین کشف نیمه دوم قرن نوزدهم، تاثیر شگرفی در توسعه صنایع و وسایل حمل و نقل برجای گذاشت و در سال های بعد، به یکی از مهم ترین منابع انرژی تبدیل شد که حتی بر سیاست های جهانی نیز تاثیر زیادی داشته و دارد. پس از استخراج نفت از زمین، نیاز به حمل و نقل و توزیع به پالایشگاه ها و ارتقاء دهنده ها است که نفت را به اجزای قابل استفاده تبدیل می کنند. بعد از پالایش، محصولات نفتی قابل استفاده دوباره به مکان های توزیع در سراسر جهان منتقل می شود. بنابراین، نفت در هر دو صورت اولیه و به عنوان یک محصول نهایی حمل می شود.
نخستین بار در سال ۱۹۸۵ میلادی بود که اولین چاه نفت جهان توسط سرهنگ ادوین لورنتین دریک، در ایالت پنسیلوانیای امریکا حفر شد و کمی بعد از چاه دریک، با حفر یک چاه عمیق ۲۳۰ متری، به طور رسمی عصر صنعت نفت آغاز شد. صنعتی که تا به امروز نقشی تعیین کننده در اقتصاد و سیاست جهان ایفا می کند.
از آنجا که همه کشورها به منابع نفت و گاز دسترسی ندارند و به دلیل پراکندگی این مواد ارزشمند، طبیعتا شکل گیری صنعت حمل و نقل سوخت نیز امری حیاتی و ضروری بوده است. چرا که صنایع در سراسر دنیا نیازمند سوخت هستند تا بتوانند گردش داشته باشند و چرخه کارخانه هاشان بچرخد. درواقع نحوه تامین انرژی برای کشورهایی که سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز، ذغال سنگ ندارند، یک دغدغه محسوب می شود. درست است که بشر شعار استفاده از سوخت های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد را سر می دهد اما کشورهای دارنده سوخت های فسیلی هنوز می توانند تا حد زیادی در اقتصاد دنیا تاثیرگذار باشند.
انواع سوخت های متداول
بنزین یا Gasoline: بنزین بیشترین سهم را در بین سوخت های مصرفی دارد. تولید بنزین در پالایشگاه از طریق تقطیر نفت خام و شکستن هیدروکربونهای بزرگتر در آن به ترکیبات کوچکتر انجام می گیرد.
نفت گاز یا Dieseel: گازوئیل یا نفت گاز به لحاظ مصرف دومین رتبه را دارد.
سوخت های جایگزین:
LPG یا گاز مایع نفتی: از دو ترکیب هیدروکربنی پروپان و بوتان تشکیل می شود و در برخی نقاط دنیا به دلیل ترکیب عمده آن یعنی پروپان، با نام پروپان شناخته می شود. پروپان به عنوان محصول فرعی فرایندهای تصفیه و تولید گاز طبیعی و پالایش نفت خام تولید می شود.
گاز طبیعی فشرده شده یا CNG: سی ان جی عمدتا در مصارف صنعتی و خانگی و تاسیسات تولید بخار و برق کاربرد دارد و به علت کیفیت سوختن خوب، وجود منابع کافی و در دسترس بودن، از دیدگاه اقتصادی به عنوان اصلی ترین سوخت جایگزین در کشور ایران مطرح می شود.
گاز طبیعی مایع یا LNG: یکی دیگر از روش های استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت، سرد نمودن آن در فشار اتمسفر تا دمای ۲۶۰- F° است.البته هزینه بالای تولید ال ان جی، هنوز استفاده از این نوع سوخت در دنیا تجاری نشده است.
از دیگر سوخت های جایگزین می توان به سوخت الکتریسیته، سوخت های زیستی مانند بیواتانول، هیدروژن و پیل سوختی و بیودیزل اشاره کرد.
اهمیت حمل و نقل سوخت
سوخت هایی مانند نفت غالبا در نقاط دور افتاده تولید می شود. بنابراین برای انتقال نفت استخراج شده نیاز به چرخه حمل و نقل است که از یک سو نفت خام را به منظور پالایش به پالایشگاه ها انتقال داده واز سوی دیگر محصولات تصفیه شده در پالایشگاه ها به جایی که آن ها مصرف می شود منتقل شوند. در این میان روش های مختلفی برای حمل و نقل سوخت وجود دارد که همه آن ها به میزان زیادی مهم هستند. پیشرفت در تکنیک های اکتشاف و استخراج (مانند حفاری دریایی)، به این معنی است که سوخت در حال جابجایی و بازیابی از نقاط دور در سراسر جهان است.
انواع روش های حمل و نقل سوخت
۸۰٪ از سوخت های حمل و نقل امروز از نفت حاصل می شود که شامل بنزین، گازوئیل، دیزل، گاز مایع (LPG)، سوخت موشک و سوخت وسائل حمل و نقل دریایی است. راه های مختلفی وجود دارد که می تواند در مقیاس بزرگ نفت و سایر مشتقات آن را در سراسر جهان جابجا کند. هر نوع از حمل و نقل دارای منافع و اشکالات خود است.
چند روش متفاوت حمل و نقل سوخت عبارتند از:
تانکرهای نفتی
تانکرهای نفتی می توانند در اندازه های بزرگ باشند، اگر چه تانکرهای کوچک تر به طور کلی برای حمل و نقل محصولات تصفیه شده نفت استفاده می شود، اما تانکرهای بزرگ تر برای حمل و نقل نفت خام مورد استفاده قرار می گیرند زیرا هزینه های هر بشکه حمل و نقل نفت را کاهش می دهند. اندازه تانکر ها از لحاظ بار محموله بیان می شود و یا چقدر محموله آنها می تواند حمل کند. تانکرهای بزرگ نفت خام بیشتری حمل می کنند و به طور کلی در تجارت بین المللی نفت خام مورد استفاده قرار می گیرند.
خطوط لوله انتقال نفت
حمل و نقل ریلی
نفت و سایر سوخت ها را نیز می توان در قطارهای مجهز به تانکر ویژه محموله های سوختی حمل و نقل کرد. حمل و نقل ریلی در مناطقی بدون خطوط لوله استفاده می شود. در مقابل تانکرهای نفتی که می توانند مقدار قابل توجهی نفت خام را در تعداد زیادی از مخازن نگهداری نگه دارند، ماشین های راه آهن می توانند مقادیر زیادی را در چند واگن حمل و نقل کنند. پس از استخراج، نفت به این ریل های بارگیری می شود و در مسیر های پیشین موجود در پالایشگاه قرار می گیرد. اگرچه وجود راه آهن برای حمل و نقل نفت در مقیاس های نسبتا زیاد ضروری است، اما این روش، یک روش نسبتا ارزان برای حمل و نقل نفت است. مشابه خطوط لوله و مخازن (تانکرها) نفت، راه آهن نیز می تواند برای حمل و نقل محصولات تصفیه شده به محل های توزیع مورد استفاده قرار گیرد.
کامیون های تانکردار
مخاطرات حمل و نقل مواد سوختی
هر روش حمل و نقل سوخت دارای پتانسیل زیادی برای نشت، است. سوخت بیشتر در هنگام بارگیری و یا تخلیه ریخته می شود. ریختن سوخت عواقب بعضا جبران ناپذیری دارد. از جمله مخاطرات زیست محیطی، از بین رفتن جانورانی که در تماس با این سوخت ها قرار می گیرند، آتش سوزی، مسمومیت گیاهان، حیوانات و انسان ها، صدمات و تلفات جانی و … احتراق سوخت هایی مانند نفت به مقدار بسیار زیادی به انتشار گازهای co2 کمک می کنند. بخصوص در حمل و نقل جاده ای سوخت، این میزان بیشتر است. به طور کلی خطرات قابل توجهی در حمل و نقل سوخت وجود دارد. در حمل و نقل دریایی سوخت نیز میزان خطر نسبتا بالاست. به عنوان مثال روزانه میلیون ها بشکه نفت خام در امتداد تنگه هرمز در خلیج فارس حمل می شود. تانکرها در امتداد مسیرهای ثابت دریایی به نام chokepoints سفر می کنند. این مسیرها، شریان های استراتژیک برای حمل و نقل انرژی هستند و بنابراین در معرض خطر بالای دزدی دریایی و نشت نفت خطرناک قرار دارند. در یک برنامه تحقیقاتی در دانشگاه تگزاس مشخص شد بیشترین آسیب ناشی از حوادث مربوط به نفت، تاثیرات روی حیوانات دریایی بوده است. حمل و نقل نفت از طریق اقیانوس همچنین خطر بالقوه ای را برای پرندگان و پستانداران آبزی ایجاد می کند. اگر نشتی رخ دهد، حتی برخورد موقت با نفتف ممکن است برای حیوانات کشنده باشد. اثرات سمی از اجزای شیمیایی نفت و سایر مشتقات آن می تواند سبب بیماری و از بین رفتن حیات دریایی شود. حتی در جاهایی که مواجهه کمتر با نشت سوخت وجود داشته، در درازمدت بر توانایی حیوانات دریایی برای تغذیه و تکثیر اثرات مخربی ایجاد کرده است. نشت نفت در آب آزاد می تواند زنجیره غذای دریایی را در سطوح پایین آلوده کند و باعث ایجاد یک اثر دومینو مرگبار بر روی گونه های بزرگتر شود. در حمل و نقل از طریق راه آهن و خطوط لوله نیز زیستگاه های حیات وحش و یا مناطق جمعیتی در معرض آلودگی ناشی از نشت سوخت قرار دارند.
بنابراین هر روش حمل و نقلی که برای جابجایی سوخت مورد استفاده قرار می گیرد ممکن است خطرآفرین باشد. در اینجاست که پای وضع مقررات به منظور نظارت هرچه بیشتر بر حمل و نقل سوخت به میان می آید تا از میزان خطرات این چنینی کاسته شود. وضع استانداردهایی که مشخص کند تمامی وسایل و ماشین آلاتی که برای حمل و جابجایی سوخت مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای این استانداردها باشند. تانکرها و نفتکش ها، کامیون های حمل سوخت، واگن های قطار، کشتی های نفتکش و … باید دارای مشخصاتی باشند که کمترین میزان خطر را در صورت نشت سوخت رقم بزنند.
بیشتر بخوانید:
حمل و نقل مواد غذایی، روش ها و مخاطرات حمل و نقل مواد غذایی
لجستیک و زنجیره حمل و نقل، نقش لجستیک در حمل و نقل و اقتصاد