در معنای عام، آماد یا لجستیک عبارتست از مدیریت جریان کالا، اطلاعات یا هر نوع منابع دیگر؛ مانند انرژی یا انسانها بین محل تولید یا محل موجودی تا نقطه مصرف. اما در این نوشتار مفهوم لجستیک به معنای جا به جایی بار و نقش لجستیک در زنجیره حمل و نقل مورد نظر است.
در معنای نظامی از واژه لجستیک برای جابجایی جنگ افزار، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می شود. واژه لجستیک ریشه یونانی داشته و در زبان یونانی، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند که با نام LOGISTIKAS شناخته می شدند و وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج را بر عهده داشتند.
اما همانطور که در ابتدا گفتیم در این نوشتار منظور از لجستیک آن چیزی است که شامل یکپارچه سازی اطلاعات، حمل و نقل، موجودی کالا، انبارداری، جا به جایی کالا و بسته بندی با هدف تامین نیاز مشتری و در مواردی نیز شامل امنیت می شود. جایگاه لجستیک (که به عنوان بخشی از زنجیره تامین شناخته می شود)؛ در افزایش ارزش زمان و مکان به زنجیره تامین کالا و خدمات است.
بر اساس تعریف بانک جهانی، لجستیک را می توان مجموعه ای از فعالیت هایی دانست که توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی صورت میپذیرد. این فعالیت ها شامل حملونقل، انبارداری، یکپارچه سازی بارهای تجاری، ترخیص کالا از گمرک، سیستم های توزیع درون کشوری و نظام های پرداخت است.
آنچه که صاحبان صنایع و تولیدكنندگان و ارائهكنندگان کالا و خدمات در عرصه رقابت مد نظر دارند، هزینه های موجود در زنجیره های تامین است. به طوری که تلاش های گسترده ای در جهت كاهش این هزینهها صورت میدهند. از جمله این تلاشها انجام مطالعات برنامهریزی لجستیك و حملونقل است.
عملکردهای کلی لجستیک
عملكردهای كلی لجستیك را می توان شامل حمل و نقل، انبارداری، مدیریت موجودی، سامانه های اطلاعاتی، تامین، مدیریت سفارش ها، خدمات مشتریان، بسته بندی و لجستیك معكوس.
دامنه فعالیت لجستیک در حمل و نقل
- لجستیک داخل مرزهای یک کشور
- لجستیک داخلی
- لجستیک خارج از مرزهای کشور
نقش لجستیک در حمل و نقل و اقتصاد
حمل و نقل مهمترین شاخه در سیستم اقتصادی لجستیک است. به طوری که بیشتر هزینه ها در لجستیک مربوط به حمل و نقل می شود. به طوری که هزینه های حمل و نقل شامل ۴۴% از مجموع هزینه های لجستیک و ۶٫۵% از سود عایدی در فرایند لجستیک را شامل می شود. لجستیک بهعنوان پشتیبان فعالیت های تجاری- تولیدی، نقش حیاتی در تحقق رشد اقتصادی هر کشور ایفا میکند و اهمیت لجستیک کارا در رشد اقتصادی و تجارت انکار نشدنی است. در جهان بهترین نوع زنجیره تامین از نظر هزینه، تمركز فعالیت های مربوط با تجمیع و توزیع در یك محل است كه هزینه های حمل و نقل، انبارداری و كنترل و جابجایی موجودی را كاهش میدهد. بنابراین وجود مراكزی كه این گونه خدمات را ارائه كنند به شرط ایجاد تمركز، صرفه ناشی از مقیاس و ارائه تخصصی خدمات با كیفیت بالا، میتواند دغدغه كاهش هزینه صاحبان كالا را كاهش دهد. همانطور که گفته شد از این مراکز به عنوان مراکز لجستیکی نام برده می شود. یعنی مرکز لجستیکی محلی است که در آن کلیه فعالیت های مرتبط با حمل و نقل، انبارداری، توزیع و سایر خدمات لجستیکی کالاها در سطوح بین المللی و ملی توسط چندین متصدی انجام می شود.
مزایای به کارگیری دانش لجستیک و مدیریت زنجیره تامین
با دسترسی به دانش لجستیک به عنوان بخشی از مدیریت زنجیره تامین می تواند منافع و عایدات بی شماری را نصیب کشورها نماید از جمله: موجودي هاي کمتر، بهره وري بالاتر، چابکي بيشتر، موعدهاي تحويل کوتاهتر، سود بالاتر، رعايت حقوق بيشتر مشتري، قابليت مشاهده و ردگيري رویدادها، کاهش هزينه ها، افزايش خدمت دهي به مصرفكنندگان، ايجاد مزيت هاي رقابتي، تعامل نزديکتر با تامين کنندگان، ايجاد فرصت براي خريد مقادير زياد و با هزينه کمتر، ايجاد مرجع پاسخگويي، توانايي اجراي دقيق سيستم ها به صورت ترکيبي.
نقش حمل و نقل و لجستیک در تجارت خارجی و بین المللی
در واقع یکی از عوامل موفقیت تجارت خارجی در هر کشوری، وجود زنجیره های کارآمدی از عملیات های تجاری هستند. منظور از زنجیره های کارآمد مولفه هایی هستند که در هماهنگی با یکدیگر، جریان کالا را از نقطه مبدا به مقصد ممکن می سازند. یکی از این زنجیره ها وجود زیرساخت های لجستیک و حمل و نقل از مبدا تا مقصد است. این زیرساخت های حمل و نقل و لجستیک شامل شبکه های جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی و پایانه های اتصال دهنده آنها با یکدیگر است. در سوی دیگر در بحث لجستیک و حمل و نقل علاوه بر موراد گفته شده باید مکان هایی برای دریافت، ذخیره سازی، ادغام و ارسال کالا و ارائه انواع خدمات لجستیکی پیشرفته نیز موجود باشد تا این امر محقق شود. بنابراین برای این که بتوان زنجیره های کارآمدی که به آن اشاره شد را ایجاد کرد، لازم است که کلیه مولفه های تشکیل دهنده آن بطور هماهنگ توسعه یافته و موانع موجود در آنها رفع شود.
حمل و نقل و لجستیک در ایران
با نتایج به دست آمده از مطالعات صورت گرفته گفته می شود که در کشورهای مختلف، از کل هزینه های لجستیکی در هر کشور، ۶۲% آن متعلق به بخش حمل و نقل، ۳۴% به بخش نگهداری موجودی و انبارداری و ۴% مربوط به مدیریت و کنترل لجستیک است. اما در بررسی وضعیت ایران باید گفت در ایران بحث مشتری مداری و کیفیت و ارائه خدمات به شکل مطلوب انجام نمی گیرد. پس باید تولید کنندگان راه حل های عملیاتی و اجرایی مناسبی را ارائه دهند. از سوی دیگر اساسا برخی مولفه های مهم و حیاتی مرتبط با این موضوع در کشور تقریباً غایب هستند. مانند نبود پایانه های حمل و نقل ترکیبی برای انتقال کالا بین شبکه های جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی که بتوانند دو یا بیشتر این شبکه ها را به یکدیگر متصل کنند.
باید خاطر نشان کرد این مولفه های مرتبط در لجستیک و حمل و نقل ماهیت چندبخشی دارند و اغلب آنها در حوزه وظایف و ماموریت های یک نهاد مشخص نمی گنجند. این امر خودش یکی از دلایل دیگر عدم توسعه یافتگی لجستیک و حمل و نقل در ایران است. در همین راستا تفاوت و گاه تضاد در دیدگاه های دستگاه های دخیل می تواند مانع بزرگی برای توسعه مولفه های حمل و نقل و لجستیک در تجارت بین المللی و حتی داخلی باشد.
بیشتر بخوانید:
حمل و نقل بین المللی کالا و انواع آن