تاثیرخواب بر کیفیت رانندگی رانندگان کامیون و سلامت و ایمنی آنان

خواب، یکی از مهم ترین نیازهای زیستی رانندگان کامیون

کیفیت زندگی و فعالیت افراد در ساعات بیداری تا حد بسیار زیادی متاثر از کیفیت خواب و استراحت به موقع و کافی آنان است. هیج کس نیست که تاثیر خواب را بر سلامت انسان نادیده گرفته یا حتی کم جلوه دهد. همه می دانیم که خواب یکی از مهم ترین نیازهای زیستی انسان است. اما در این میان یکی از گروه های شغلی که کیفیت خواب خوب بر سلامت و ایمنی آنان و مسئولیتشان تاثیر بسیار زیادی دارد، رانندگان کامیون هستند که در این نوشته به دنبال تاثیر خواب بر کیفیت رانندگی رانندگان کامیون هستیم.

رانندگان کامیون به عنوان کسانی شناخته می‌شوند که کارشان شب و روز و زمستان و تابستان نمی شناسد. قسمت اعظمی از بار صنعت حمل و نقل به دوش آن‌هاست و اگر حتی برای ساعاتی کارشان با وقفه روبرو شود، زیان اقتصادی بزرگی به جامعه و صنعت کشور وارد خواهد شد.

انسان هم به مانند سایر موجودات، نیازهای زیستی دارد. خواب یکی از مهم ترین آن ها به شمار می رود. خواب عامل بسیار مهمی برای استراحت بدن انسان و لازمه زندگی او است. حدود یک سوم زندگی هر فرد را خواب تشکیل می دهد. معمولا خواب در طول شبانه روز ۴ تا ۵ چرخه ۹۰ دقیقه ای را شامل می شود. کیفیت خواب خوب از این نظر لازم است که باعث بازسازی قوای جسمی و حتی روحی فرد و آمادگی او برای شروع روز بعد می شود.

اختلالات خواب

در یک نگاه کلی می توان گفت تنوع ساعات کاری رانندگان، عدم استفاده از راننده کمکی، تنوع در شرایط استراحت به میزان کافی برای رانندگان در جاده ها، نبود قوانین برای محدودیت ساعات رانندگی رانندگان کامیون از جمله عواملی است که باعث می شود یک راننده کامیون به میزان کافی استراحت نداشته باشد و دچار اختلالات خواب شود.

اختلالات ناشی از کیفیت بد خواب یا کم خوابی و بی خوابی، به طور مستقیم بر سلامت افراد اثرگذار است. مشکلات ناشی از خواب می تواند باعث اختلالاتی نظیر کم شدن اشتها، افسردگی، اضطراب، کاهش هوشیاری و افزایش خطای انسانی و درنهایت بروز حادثه گردد. این اختلالات برای شغل پرخطری مانند رانندگی کامیون بسیار خطرناک تر و با عواقب بیشتری همراه خواهد بود. در تحقیقات انجام گرفته اختلالات خواب بر مرگ و میر افراد مرتبط بوده، نه تنها روی خود فرد بلکه بر خانواده و کل جامعه تاثیرگذار است.

علائم و نشانه های خستگی و خواب آلودگی رانندگان

• انحراف از مسیر و تاری دید
• عبور بی‌ توجه از کنار علائم راه
• سنگین شدن پلک‌ها
• احساس بی‌قراری و زود رنجى و تند مزاجى
• شتاب و ترمز گیری غیرمعمول
• چرت زدن‌ های کوتاه
• عدم تعادل در حفظ خودرو بین خطوط جاده

عوامل موثر در بد خوابی یا کیفیت نامناسب خواب رانندگان کامیون

همانطور که گفته شد عوامل متعددی در کیفیت خواب رانندگان جاده ای اثرگذار است. در این میان از مهم ترین این عوامل می توان به موارد زیر به طور خاص اشاره نمود:

• اولین و مهم ترین عامل موثر در کیفیت خواب رانندگان جاده ای علی الخصوص رانندگان کامیون، خستگی راننده و عدم استراحت کافی و یا کم خوابی در یک بازه زمانی نسبتا طولانی است. زمانی که یک راننده، صرف نظر از مسیر طولانی پیش رو، می خواهد بدون اتلاف وقت، محموله خود را به مقصد رسانده و انجام مسئولیت کرده باشد، اما در این بین به استراحت کافی نپرداخته باشد، خود باعث کسلی و خواب آلودگی برای او شده و به دنبال آن عواقب ناخوشایندی چون سوانح و تصادفات رانندگی را در پی دارد. یک فرد به طور معمول به ۶ تا ۸ ساعت خواب در شبانه روز نیازمند است. بعد از تحمل ۲۴ ساعت بیدارى، فعالیت متابولیک مغز به ۶ درصد کل کاهش پیدا می کند. بنابراین کیفیت و مقدار ساعت خواب روى کارایی و سطح هوشیارى فرد تأثیر گذاشته و خواب ناکافى می‌تواند به‌ صورت جدى هنگام رانندگى خطرساز باشد.
• مسائل و مشکلات اقتصادی و تاثیر آن بر کیفیت خواب رانندگان کامیون : مسائل و دغدغه های زندگی هر فردی روی کیفیت خواب وی تاثیرگذار بوده و می تواند تا حد زیادی باعث حواس پرتی او و یا مشکلات خواب شود. این موضوع به خصوص در شغل رانندگی نمود بیشتری می یابد. به عبارت دیگر مسائل و مشکلات مالى را می توان یکى از مؤثرترین عوامل تاثیرگذار بر شرایط روحى روانى راننده دانست. چرا که باعث افزایش استرس ها و فشارهای روانی بر راننده شده و بر کیفیت استراحت و میزان خستگى او تاثیر خواهد گذاشت.
• شرایط آب و هوایی بسیار گرم یا سرد: می توان گفت که شرایط جوی نامناسب، تاثیر مستقیمی بر عملکرد راننده و در نهایت بر میزان خواب او خواهد داشت. به نحوی که یک راننده کامیون در آب و هوای گرم یا سرد، بسیار شرجی و مرطوب و به طور کلی در آب و هوای نامناسب، کلافه شده و این امر بر خواب وی نیز تاثیر می گذارد. شرایط جوی علاوه بر تاثیر بر کیفیت خواب رانندگان کامیون، باعث افزایش سرعت عکس العمل آنان می شود. یعنی کلافگی راننده به خاطر شرایط آب و هوایی، باعث می شود او به سرعت نتواند نسبت به اتفاق پیش آمده واکنش نشان دهد و این خود عامل بسیاری از سوانح خواهد شد.
• مسائل جانبی پیش روی رانندگان اعم از تخلیه، بارگیری طولانی مدت، نداشتن فضای مناسب و امنیت کافى برای استراحت. به عنوان مثال مسائلی که در هنگام تخلیه و بارگیری به وجود می آید،  می‌تواند باعث خستگى راننده قبل از آغاز سفر و نیز در طول سفر شود یا انتظار زیاد راننده برای دستیابى به بار مناسب به میزان دلخواه که بعضاً ممکن است چند روزبه طول بینجامد نیز باعث کلافگی، افزایش استرس و فشارهای روانی بر راننده شده و در نتیجه بر کیفت خواب وی ثر گذار باشد.
• شرایط نامناسب جاده های پیش روی رانندگان: رانندگان کامیون بیشتر وقت و عمر خود را روی وسیله نقلیه شان و در جاده ها سپری می کنند. کامیون ها در سرمای زمستان و گرمای تابستان گردنه ها و جاده های پر پیچ و خم را می گذرانند تا چرخ صنعت حمل و نقل کشور بچرخد و رانندگان کامیون ها شب های زیادی را در جاده ها بیداری می کشند تا بازار اقتصاد کشور به خواب نرود. حال اگر این جاده از شرایط مناسب برخوردار نباشند، می تواند بر کیفیت خواب رانندگان کامیون اثر داشته باشد. جاده‌های شلوغ می‌تواند باعث خستگى راننده شود. جاده ‌های پر رفت ‌و آمد به دلیل محدود کردن سرعت راننده، باعث کاهش قدرت مانور و سبقت گرفتن و نیز محدودیت انتخاب خط عبور می شود که این ها خود باعث افزایش فشار عصبى بر روی راننده و درنتیجه خستگى و کیفیت بد خواب راننده ‌شود.
• مسائل مربوط به تخلیه، بارگیری: مسائلی از قبیل مدت زمان انتظار راننده برای دستیابى به بار مناسب و با اندازه دلخواه وی که ممکن است حتی تا چند روز طول بکشد و در این میان نبود جای ماسب برای استراحت راننده و یا بلاتکلیفی او باعث می شود راننده خواب و استراحت کافی نداشته باشد و در نتیجه ممکن است باعث بروز خواب آلودگی و یا حتی تصادفات جاده ای شود.
• بالا رفتن سن: توانایی انسان در انجام کاهرای سخت و طاقت فرسا در سنین جوانی بسیار بیشتر است. با بالاتر رفتن سن قوای جسمی انسان نیز کاهش پیدا می کند و بعضا از پس انجام امور سنگین و طاقت فرسا بر نمی آید. رانندگی بخصو رانندگی کامیون سکس از مشاغل سخت است. در نتیجه هرچه که فرد پا به سنین میانسالی و بعد پیری می گذارد توانایى جسمى او اعم از بینایی، شنوایی و … و همچنین توانایی فکری اش تحلیل می رود. به دنبال آن قدرت عکس‌ العمل فرد نیز در رویارویى با حوادث به نحو چشمگیری کاهش پیدا می کند. از سوی دیگر میزان مقاومت شخص در شرایط سخت کار کاهش‌ یافته، احساس خستگى بیشتر شده و احتمال بروز سانحه افزایش می‌ یابد.

راه حل های افزایش میزان کیفیت خواب رانندگان جاده ای

۱: استراحت کافی و خواب به موقع: با توجه به این که خواب آلودگی ناشی از کمبود خواب و یا بد خوابی یکی از عمده ترین دلایل تصادفات جاده ای محسوب می شود، لذا داشتن خواب کافی و استراحت می تواند بر سلامت راننده بخصوص رانندگان کامیون اثرگذار باشد. هر دو ساعت رانندگی نیازمند استراحتی کوتاه، قدم زدن و آمادگی برای ادامه مسیر است.

۲: بررسی شرایط جوی و آب و هوا قبل از شروع سفر: این مورد بسیار مهم است. هم رسانه ها نقش به سزایی در اطلاع رسانی آن ایفا می کنند و هم رانندگان باید خود به آن توجه ویژه نشان دهند. برای داشتن یک سفر ایمن و به دنبال آن داشتن شرایط مناسب برای خواب و استراحت خوب، حتما قبل از سفر از آب و هوای طول مسیر و مقصد خود اطلاع کسب کرده و خود را برای شرایط پیش رو، مجهز و آماده نگاه دارید. اگر هوا گرم است، سیستم تهویه وسیله نقلیه خود را بررسی و از سالم بودن آن اطمینان حاصل کنید، آب کافی بنوشید، از عینک آفتابی استفاده کنید. در صورت سرد بودن و برودت هوا، حتما وسیله نقلیه خود را مجهز به سیستم گرمایشی استاندارد کنید، پتو و وسایل مورد نیاز ، زنجیر چرخ و وسایل لازم برای شرایط اضطراری را به همراه داشته باشید.

۳: مهندسی درست و اصولی جاده ها و احداث بزرگراه های استاندارد: برای این که رانندگی در جاده های طولانی خسته کننده نباشد، نیازمند طراحی اصولی و کارشناسانه است، به نحوی که کمترین قوس و پیچ و خم را داشته باشد، گاردریل ها  حفاظ های استاندارد نصب شده باشد، از آسفالت با کیفیت استفاده شده باشد، شانه های خاکی استاندارد و با عرض مناسب احداث شود، نصب تابلوهاى حاوى پیام‌ های هشدار دهنده، ساخت جداول کنار جاده و پل های استاندارد، آبراه های مناسب و … به طور کلی طراحی راه ها به گونه ای باشد که راننده احساس خوشایندی از رانندگی داشته باشد.

۴: احداث امکانات رفاهى و استراحتگاه ‌های مناسب بین راهی برای رانندگان: احداث استراحتگاه ها و اقامتگاه های بین راهی با امکانات مناسب از قبیل پارکینگ، سرویس بهداشتی، اتاق خواب و… تاثیر بسیار زیادی در استراحت و خواب خوب رانندگان دارد و خود یکی از عوامل کاهش تصادفات جاده ای می شود.

۵: توجه به مسائل و مشکلات اقتصادی رانندگان و رسیدگی مسئولان به خواسته و دغدغه های آنان: همانطور که گفته شد مشکلات اقتصادی و خواسته های به حق کامیونداران، باعث افزایش فشارهای روانی و استرس در آنان شده و بر کیفیت زندگی و خواب آنان اثر می گذارد. لذا توجه به مشکلات این قشر از جامعه و وضع قوانین و مقرراتی که بتواند خواسته های آنان را رفع نماید، بیش از پیش احساس می شود.

سخن آخر اینکه رانندگان برای حفاظت از جان خود و مسئولیت بزرگی که روی دوششان قرار دارد، باید نسبت به داشتن خواب و استراحت کافی توجه ویژه داشته باشند، چرا که قسمت عمده ای از چرخه تولید، اقتصاد و صنعت کشور وابسته به فعالیت این قشر زحمت کش است.

بیشتر بخوانید:

بررسی عوامل موثر در تصادفات جاده ای و ارائه راهکارهایی برای کاهش تصادفات